Sizlerin oylarıyla son çerçevemin (buradan inceleyebilirsiniz ürünü) başrolü yaptığım, benim de elime geçtiği andan itibaren ardındaki hikayeyi merak ettiğim bu gösterişli pulun basılmasının yolculuğuna çıkıyoruz bu yazıda.
Çekoslovakya pullarının her biri ayrı bir görsel şölen bana göre, 1970 basımı bu masalsı pulumuz da üzerindeki isim ile hikayesini başlatıyor: “Josef Lada”.
Çek illüstratör, ressam ve yazar Josef Lada, Çek çizgi roman geleneğinin öncüsü ve “Çek modern peri masalı” türünün kurucusu, hatta Pablo Picasso'nun da iddia ettiği gibi tüm zamanların en büyük Çek sanatçılarından biri olarak kabul edilir.
1887’de Prag yakınlarındaki Hrusice köyünde, dört çocuklu bir ailenin en küçüğü olarak dünyaya gelir Josef. Babası yöresel bir ayakkabı ustasıdır. Altı aylıkken beşiğinden düşen Josef, sağ gözünü babasının el aletlerinden birine çarpar ve gözünü kaybeder. Tek gözünün görmemesine rağmen, karşı koyulamaz bir ilgisi vardır resim yapmaya, küçük yaşlarından beri çizmektedir. 14 yaşına geldiğinde ciltçilik öğrenmek için Prag’a gider. Ciltçilik çıraklığı, Josef’in basın-yayın alanında bir çevre edinmesini sağlar. Gazeteler için karikatürler çizmeye başlar. Üstelik Prag’da 18 yıl sonra evleneceği Hana Budejicka ile de tanışır.
1911’de çizimlerini de yaptığı ilk kitabı “Moje abeceda (Alfabem)” yı yayımlar. Birçok çocuk ve masal kitabının çizimlerini yapar.
I.Dünya Savaşı sonrasında arkadaşı Jaroslav Hašek’in yazdığı “Aslan Asker Şvayk”ın çizimlerini yapar. Türkiye’deki güncel baskısındaki kapakta da Lada’nın illüstrasyonunu görebilirsiniz.
Josef Lada kışı çok sevdiği için, çoğu çiziminde bir kış manzarasını görürüz. Ailesinin Noel’leri her zaman fakir geçirdiğini, ve hediye alacak çok az paralarının olduğunu anlatır. Yine de evlerindeki küçük Noel ağaçlarını, diğer çocukların tavana dokunacak kadar büyük Noel ağaçlarından daha çok sever. Köyü Hrusice’deki küçük bir kilisenin çanlarının çalması, Noel yemeği sırasında sofrada yanan mumların ışığının çocukların gözlerinde ışıldaması, Josef’in Noel zamanlarını sevmesi için yeterlidir.
Astronomi ve coğrafyaya da çok meraklıdır Josef Lada. Masalsı dünyası Onřejov Rasathanesi’nden P. Pravec ve L. Šarounová’yı da çok etkilemiş olacak ki, 1996’da keşfettikleri bir astroide Josef Lada (17625, 1996 AY1) ismini vermişler.
Bu yazının başrolü olan posta pulundaki çizim, Lada’nın 1926’da Çek masalı “Divotvorný meč (Mucizevi Kılıç)” için çizdiği illüstrasyon. Bu çizim Çek halk masalları derleyicisi Karel Jaromír Erben’in “Folk Tales (Amazon'da satışta)” Çek peri masalları derlemesinin kapağında da yer alıyor. Mucizevi Kılıç’ta, genç Vojtěch’e dürüstlüğü sayesinde bahşedilen sihirli kılıcın kötüleri alt etmedeki başarısı ve prensliğe uzanan öyküsü anlatılıyor. Asıl sürpriz ise çizimde gördüğümüz beyaz atın, Vojtěch’in erken yaşta kaybettiği annesi olması. Vojtěch’in annesinin yardımları ile mutlu bir son yazılıyor masala.
Prag’da evlenip buraya yerleşen Lada’nın iki kız çocuğu oluyor. II.Dünya Savaşı’nın sonunda Prag’ın bombalanması sırasında 17 yaşındaki kızı Evicka’yı kaybediyor. Diğer kızı Alenka da babasının yeteneğini miras alarak ressam oluyor. Her zaman içinde köyü Hrusice’nin özlemini duyuyor Lada; ve 1935’te buraya yerleşiyorlar. 1957’de Josef Lada’nın ölümünden sonra Hrusice’deki evi müzeye dönüştürülüyor. Sanatında beslendiği en temel kaynağı, derinden bağlı olduğu köyü ve anıları olan Josef Lada’yı yaşatmanın en güzel yollarından biri de “Josef Lada Müzesi” denilecek mekan olarak burasının seçilmesi.
Dipnot: "Mucizevi Kılıç" masalındaki uçan at figürünün anne ile metaforik şekilde bağlanması, genç delikanlının aşık olduğu kıza kavuşmak için annesini bırakması gerektiğini söylemesine rağmen annenin bunu kabul etmemesi, sonunda oğlunun aşkına dayanamayıp, ikisinin de mutluluğu için annenin oğlundan kendisini feda etmesini istemesi; bir masal içinde okuduğumuz zaman anlamsız saçmalıklar gibi görünse de , gerçek hayatta da bireysel bağımsızlığımızı kazanarak kendi hayatımızı kurmamızın yolunun her figürden bağımsız şekilde kendimizi kabul etmemiz gerektiğini düşündürdü bana.
Kaynaklar: